TEKNOLOHIYA SA MRNA EPEKTIBO BAKUNA BATOK SA COVID-19

 Di lang usa, di lang duha, di lang tulo kundili upat ka kandidatong bakuna ang nangangkon og kalampusan sa Phase 3 sa ilang clinical trials human sa 11 ka buwan niulbo ang pandemiya,. Ang University of Oxford ug AstraZeneca sa Britanya nangangkon nga 90% nga epektibo ang ilang bakuna. Ang Gamaleya Research Institute of Epidemiology and Microbiology sa Russia niangkon nga 95% nga epektibo ang ilang bakunang Sputnik V.

Ang Moderna sa Estados Unidos nangangkon sab nga 94.5% nga epektibo ang ilang bakuna bisan sulod sa 10 ka tuig wala silay bisan usa ka tambal ang nalisinsyahan. Ang BioNTech sa Germany nga nakigtambayayong sa 171 anyos nga higanteng kompaniya nga Pfizer sa New York nangangkon nga 90% nga epektibo ang ilang bakuna.

Kining duha ka kompaniya misentro sa ilang pagtuon pagmugna og bakuna ginamit ang mRNA human paspas nga misaka ang COVID-19 nagsugod didto sa Wuhan, China niadtong Disyembre. Ilang gipasundayag nga ang paggamit sa bag-ong teknolohiya sa mRNA epektibo kini batok sa COVID-19 ug luwas alang sa mga pasyente.

Kining teknolohiya sa mRNA nadiskubrehan sa usa ka 65 anyos nga babaye nga siyentipiko nga taga Hungary si Katalin Karikó. Apan lisod ang pakigbisog niya sa pagduso sa mRNA sukad niadtong 1990. Unang gisugyot ni Kariko nga ang mRNA makatambal og mga sakit.  Apan, ang iyang determinasyon gibalibaran sa tanan niyang gipangayoan og tabang. Gani, gi-demote siya sa iyang gitrabahoan sa University of Wisconsin niadtong 1995 human ang iyang kadagkoan wa mobilib sa iyang pagtuon.

Tungod ni sa iyang kapakyas pagsulbad sa dagkong problema sa mRNA. Una, ang mRNA dali rang maguba sa kasarangan nga mga panagang sa lawas sa di pa makaabot sa destinasyon nga cells.   Ikaduha, ang reaksiyon sa lawas mosangpot sa kaguliyang nga mahimong mosangpot na hinuon sa mas dakong kadaot sa kahimsog sa pasyente. Apan, imbis muundang si Kariko sa iyang gitun-an, iyang gipadayon ang pagsabot sa mRNA. Uban ni Drew Weissman sa University of Pennsylvania, napangitaan nila og paagi pagpasud sa mRNA nga di makabantay ang lawas.

Gimantala ang ilang pagtuon niadtong 2005 nga nitandi sa mRNA sa sakyanan nga hiwi ang usa sa upat ka ligid maong nadiskaril pagsud sa lawas. Ilang giilisan ang hiwing ligid, usa sa molecular building blocks o nucleosides, ug luwas nang nakaabot ang mRNA sa destinasyon. Ang pagtuon nilang Karikó ug Weissman nakadasig sa pagtukod sa Moderna sa Estados Unidos ug nakadani sa BioNTech sa Germany. Si Karikó gikuha sa BioNTech ug nakaangkon sa promosyon nga dugay nang gihikaw niya.

Kung mapamatud-an gayud nga epektibo gyud kining bakuna sa COVID19 gamit ang teknolohiya sa mRNA dako kinig ikatabang sa pagbangon sa kalibotanong ekonomiya taliwa sa pandemya nga nakapatay na og 1.5 milyones sa kapin 63 milyones nga natakdan, ug angay gayud pasidunggan si Kariko niini.

Kahinumduman, kapin na sa tulo ka dekada human nailhi ang HIV (human immunodeficiency virus), ang kagaw nga mosangpot sa AIDS (acquired immunodeficiency syndrome), wa pa gihapoy bakuna nga namugna. Nailhan ang dengue niaging 1943, o 77 ka tuig nang nilabay, apan ang labing unang bakuna gitugotan sa niagi lang tuig, nga nakapa-apiki pa gani sa mga pasyente nga wa pa sukad matapti og dengue. Ang kinapaspasang bakuna namugna sud sa upat ka tuig—batok sa bayuok.

Labing uwahi nga kapakyasan nahiagoman sa lapad nga mga pagtuon pagmugna og bakuna batok sa SARS (severe acute respiratory syndrome) niadtong 2003 ug MERS (Middle East respiratory syndrome) niadtong 2013. Ang SARS hingpit nga napapas human sa walo ka buwan samtang ang MERS wa kagawas sa mga nasud sa tungatungang sidlakan.

 

 

KURAKOT NGA SISTEMA DINHI SA ATONG NASUD

Makapasubo nga aduna na sab laing batan-on ang nakalas tungod sa pakigbisog dala sa idolohiya ilang gitoohang husto sa mga NPA. Sa 45 minutos nga engkwentro tali sa Philippine Army Special Forces ug grupo sa mga rebeldeng sakop sa New Peoples Army, napatay si Jevilyn Campos Cullamat anak ni Bayan Muna Representative Eufemia Campos Cullamat didto sa Brgy. San Isidro, Marihatag, Surigao del Sur niadtong Nobiyembre 28 ning tuiga. Sa habig sa militar sa mga sakop sa Army’s 3rd Special Forces “Arrowhead” Battalion, ang 22-anyos nga si Jevilyn nagsilbi kuno nga medics sa mga NPA.

Ang balita sa Philippine Star mikutlo sa inahan ni Jevilyn miingon nga dili na siya mahibulong kon nisulod man ang iyang anak sa NPA kay silang mga sakop sa tribu nga Manobo kanunay kunong giabusohan sa militar. Gani, gisaysay sa iyang inahan sa report sa gmanetwork.com nga nagtoo siya naa na sa hustong edad ang 22-anyos niyang anak paghimo og desisyon kun unsa nga pakigbisog ang iyang gipili.

Apan, unsa man gyud ning gibitbit nga idolohiya sa mga NPA? Ang idolohiya namugna gikan sa ideya. Kun sa politika kini gamiton sa usa ka indibidwal o pundok kasagaran gusto nilang usbon ang sosyodad sama sa pagusab sa naestablisar na nga naandan sa mas kinabag-an. Apan estranghero ang Pilipinas sa  idolohiyang gipakigbisogan sa mga rebeldeng komunista. Daghan ang wala mouyon kanila ilabi na sa mga dapit nga malambuon. Kay walay panahon ang mga tawo sa politika kondili ang batakang panginahanglan sa inadlaw-adlaw nga mao gyud untay mas angayng unahon.

Sa laing bahin, daghan lagi pud ang gusto sa kumunistang pamaagi sa panggobyerno tungod sa ilang nabantayan nga kurakot nga sistema dinhi sa atong nasud. Napikal ug nahugno si Duterte nga wala gyod masumpo kining kurapsyon. Naay mga sugyot aron mawagtang na kuno ning kuropsyon sa pipila ka ahensya o buhatan sa atong gobyerno. Dihay balaudnon ni Surigao del Norte Rep. Robert Ace Barbers nga magpapas sa Bureau of Customs (BOC). Gustong ipatangtang ni Pres. Rodrigo Duterte ang Road Board ug Sugar Regulatory Commission nga naulipon sa kurapsyon.

Unod sa balaudnon ni Rep. Pantaleon Alvarez ang pag-abolis sa Road Board nga gitahasan pagkolekta sa Motor Vehicle Users Charge alang unta sa road maintenance, drainage, bridges, traffic lights, safety devices, air pollution control, solid waste management, facilities. Iya usab gustong bungkagon ang Commission on Human Rights (CHR) sa dili makiangayong batakang serbisyo.

Si Sen. Tito Sotto gustong bungkagon ang Phil. Drug Enforcement Agency (PDEA) gumikan sa palusot hulipan sa Presidential Drug Enforcement Authority (PRDEA) nga usahon ang PDEA ug Dangerous Drugs Board (DDB) pag-implementar sa Comprehensive Dangerous Drugs Act (RA 9165). Dunay misugyot sa iabolis ang National Food Authority (NFA) Council gumikan sa pagkahubas sa bugas.

Ang atong pagsaulog ika-157 na ka tuig nga kasumaran sa iyang adlawng natawhan ni Andres Bonifacio  niadtong Nobiyemre 30, 1863 nga namatay sa edad 33 niadtong Mayo 10, 1897, nagsentro sa kagawasan nga maoy iyang gipakigbatokan isip maoy pangulo sa mga Pilipinong Katipunero o Supremo (Supreme Leader) sa Kataas-taasang, Kagalang-galangang Katipunan (KKK) ng mga Anak ng Bayan, kinsa walay kahadlok mobuhis sa ilang dugo diha sa pagpakig-away sa mga banyagang Katsila nga gustong mohari-ulipon sa atong nasod nga Pilipinhon.

Kining kagawasan giusik-usikan lang sa mga nangaging presidente sa Pilipinas. Kay inay hatagan sa gobiyerno ang katawhan og hustong edukasyon, fair labor practice, patas nga hustisya, equal distribution of wealth, gipasagdan man lang hinuon mogamot ang kurapsyon.