MGA SUGAROL APEKTADO SA PAGSIRA PA SA BUWANGAN

 

Tungod sa pagsira sa mga sabongan hangtud karon ang mga breeders o tigbuhi og mga manok igtatari, mga kristo o masyador, tigtaud og buwang ug ang mga tig-supply og feeds misyagit na nga sila grabeng naapektohan. Apektado ang mga sugarol kay nakatampo usab kuno silag dakong revenue sa gobyerno. Kini sukwahi sa giingon sa akong mga nailhan nga sabongero diri sa among lungsod sa Ubay. Di sila motuo nga ang taga feeds industry apektado sab.  Adunay tari o wala, pakan-on man gihapon nimo ang mga manok - naa gihapoy halin.

Ang House Committee on Games and Amusement nihangyo sa Inter-agency Task Force for the Management of Emerging Infectious Disease (IATF) nga ikonsiderar ang pagbukas o pagpabalik sa sabong o tari. Tingali  sa akong na-obserbaran  kay wa na may legal nga sabong gumikan sa pagdili sa tapoktapok mao nga misiaw ang tigbakay sa mga kabaryohan. Maoy hinungdan  gihangyo sa House committee on games and amusement ikonsiderar ang pagbukas o pagpabalik sa sabong o tari.  

Sukad sa pagpaubos sa nasud sa enhanced community quarantine (ECQ) niadtong Marso hangtod karon, gisirad-an ang mga sabongan o gallera sa tibuok nasud. Sila si Kongresista Joseph Bernos sa Abra ug Kong. Sonny Lagon sa Ako Bisaya Partylist nga mao ang chairman ug vice chairman sa maong komitiba, nagkanayon nga ang ilang aksiyon isip usab pagsanong sa hangyo sa Federation of Gamefowl Breeders Association.

Ang DOH adunay lima ka stratehiya nga gitutokan aron kunhoran ang mga kinabuhi nga nakalas tungod sa COVID19. Ang estrikto nga social distancing sa tanang higayon, paglikay sa mga tapok-tapok, paglikay sa paglakawlakaw ilabi na kon dili kaayo importante, pagpahiluna sa mga footbath ug hunawanan ug ang pagpa-undang una sa mga operasyon sa mga lugar nga may taas nga risgo sa pagpanakod. 

Gani, apil sa pagpugong sa pagpanakodtakod sa virus sa COVID19, gimandu sa DOH ang kanunay gyud nga pagpanghunaw gamit ang tubig ug sabon o alcohol based hand wash, paglikay sa paghikap sa nawong, pagpugong sa mga may sakit nga mogawas, ug pagbansay sa pagpamatay kagaw sa bisan unsang orasa.

 

MGA KABUS ILARON RA SA MGA POLITIKO

Dunay mga higayon nga nangindahay kita aron mamahimong adunahan. Kay lagi ang kaadunahan maoy sukaranan sa respeto ug pagtahud gikan sa kadaghanan. Giingon usa ka dakong tunglo ang pagkakabus. Usa ka pari nga manunulat usab sa usa ka pamantalaan miingon nga ang kakabus sa tinud-anay lang maoy nipahigmata kanato sa buhing kamatuoran nga tanan nga atong nahuptan dili diay ato. Bisan gani ang atong kinabuhi dili man ato. Ang atong mga kaantigohan dili pud nato maisip nga ato. Ang tanan ato mang hinulman ug mahimong gamiton lamang samtang nia pa ta sa kalibutan apan moabot ang panahon nga silang tanan ato namang biyaan. Nga sa ato pa dili maayo nga magpalabi ta sa atong gibati  kay ang tanan mahimo ra gyud nga walay kapuslanan.

Apan diay akong pahasumpay sa iyang gisulti. Ang mga kabus mao kanunay ang diriktang mabiktima sa sobra kaayong pamulitika sa daghang mga politiko dinhi sa atong nasud. Tungod sa ilang kakulangon sa kahibalo ilaron ra sa mga tam-is nga mga pasalig sa mga kandidato sa politika, bisan gani pud sa mga dagkong negosyante. Busa, kitang mga kabus dili gyud magpauwahi sa mga kasayuran sa dagan sa pulitika ug sa lihok sa negosyo aron dili kita mabintahaan sa uban. Matud pa, duha ra ang klase sa tawo, ang mangingilad ug ang giilad.   

PROGRAMA SA PHILIPPINE CARABAO CENTER (PCC)

Among estorya-estorya sa akong kauban sa opisina sa Sangguniang Bayan sa Ubay kung unsa kahay angay  buhaton nga dili gayud magutman o mawad-an sa pangwarta o trabaho ang mga tawo hilabi diri sa among lungsod tungod lagi gumikan niining atong giatubang nga krisis sa panglawas epekto sa CODVID19.   

Paita bitaw oy! Grabe gyud ang epekto sa pandemya hilabi sa ngadto sa mga walay pangita o regular nga income. Ang kasagran ra bang ilang mahunahunaan manghangyo ngadto sa mga opisyales sa lungsod nga hatagan silag trabaho sa munisipyo  bisan casual lang o job order. Mogawas dayon kining estorya, “ syaro dili ko hatagan og pabor ni mayor o ni bise mayor ba hinuon nga dakong man kog natabang nila panahon sa eleksyon.”                   

Apan, nakasabot gyud ko nila kay sila man pud lagi ang diriktang naapektohan niining atong giatubang karon nga hulga sa panglawas.  Ang kagutom dili gyud malalis maoy pinakadakong hulga sa panglawas. Apan ang pinaka-una nakong tambag hilabi na sa mga nawad-an og panginabuhi-an nga dili gyud mawad-an sa paglaum.  

Andam ug tagana ang Philippine Carabao Center (PCC) sa pagdala sa ilang serbisyo ngadto sa ni bisan kinsa nga mag-uuma nga nag-atiman sa kabaw kinsa buot nga makaliwat kini sa mas maayo nga klase. Gipasalig ni Dr. Gondolino Bajenting, ang Officer in Charge ug Center Director sa PCC sa Ubay Stock Farm sa Lomangog Ubay Bohol. Ang PCC pinaagi sa Bull Loan Program mahimong makapahuwam ang PCC sa mga toro nga kabaw ngadto sa indibidwal.

Ang nakamaayo sa programa, matud ni Dr. Bajenting kay kon ang hinuwaman nga toro, makapaanak na og 50 ka nati, mahimo na nga dili iuli ang toro sa PCC ug ma-iya na sa nanghuwam. Gilantaw sa PCC ang kaugmaon sa mga mag-uuma ug ila nga gipaneguro nga makatabang sa pagpangitag dugang kita pinaagi sa pagpataas sa matang lokal nga mga kabaw aron mas modaghan ang gatas niini nga mahimo usab ikabaligya. Alang sa mga dugang kasayuran sa ilang mga programa, tanda sa PCC sa Ubay Stock Farm, o text o tawag ni Dr Glen Bajenting sa 09451193998.

ANG FACE MASK MAS KASALIGAN KAY SA BAKUNA

Samtang gipaabot pa ang bakuna batok sa COVID-19, mipahibaw ang tagdumala sa Centers for Disease Control and Prevention (CDC) sa Estados Unidos nga si Dr. Robert Redfield nga ang face masks napamatud-an na sa kalibotanong mga pagtuon nga makapanalipod sa katawhan gikan sa COVID-19. Matud ni Redfield nga sa gatosan ka kandidatong tambal ug bakuna nga gipaubos og clinical trials sa nagkalainlaing kanasuran ang face masks ang kinakusgang panalipod batok sa COVID-19.

Ang immunogenicity, o ang katakos sa bakuna sa pagpalihok sa immune system batok sa kagaw, mahimong 70% ra. Kini sukwahi sa gipasabot sa mga espesyalista sa WHO ug US CDC nga gihangad sa ubang kanasuran sa talagsaon nilang katakos ug kalapad og kasinatian, nga ang angay rang mag-face mask mao ang mga doktor, nurses ug ubang health workers ug mga masakiton ug mga sakop sa pamilyang nag-atiman sa mga masakiton.

Dugang gipasabot ni Dr. Redfield, boluntaryong nisul-ob og facemasks bisan wa pay lagda sa kagamhanan ang mga molupyo sa China, Hong Kong, Singapore, Taiwan ug South Korea. Kini ang hinungdan mas nag-una man silang nakaagpas sa hulga sa lapad ug paspas nga tinakdanay sa kagaw. Gumikan sa ilang nasinati sa Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) 17 ka tuig ang nilabay, paspas dayon silang mi-apud-apod og face masks sa kabos ug masakitong mga molupyo.

Ang nagkadaghang nasud nga nipahamtang sa panginahanglan sa facemasks sa publikong mga dapit gituohan sa mga eksperto nga nakatampo sa pagsulbong sa gidaghanon sa mga pasyente nga nataptan sa COVID-19 apan wa mopakita og mga timaan sa sakit. Sa pasiunang pagtuon sa mga espesyalista ilang gitan-aw sa mga hayop. Ang mga gipatakdan sa mas daghang kagaw nahiagom sa mas grabeng epekto sa COVID-19. Apan ang mga gipasul-ob og facemasks mas gamay ang kahigayonan nga natakdan ug ang mga natakdan way timaan sa sakit o mas huyang ang epekto.

Nitaho sab ang Estados Unidos ug ubang kanasuran nga niadtong Hulyo 40% sa mga nangasakit ang asymptomatic apan dihang gipamugos na ang face masks ang mga asymptomatic nisulbong ngadto sa 80%. Labihan gyud kamapuslanon sa facemask sa kampanya batok sa pandemya sa Covid-19, si Dr. Robert Redfield nihulagway ini nga mas kasaligan kay sa mga bakuna nga wala pa mamugna.

TAMI-S NGA SAAD NINDOT PAMINAWON

Sa ika-limang higayon miatubang si Pres. Duterte sa Batasang Pambansa sa iyang SONA niadtong Hulyo 27, 2020 aron mopahibalo sa katawhang Pilipinhon sa mga panghitabo ug mga plano niya karon nga ang nasud anaa pa sa pandemiya sa novel coronavirus disease (COVID-19).

Gusto niya ang Kongreso mopanday og mga balaudnon sama sa pagtabang sa online transaction businesses, edukasyon ubos sa new normal, pagtabang sa mga gagmay nga negosyante, mga maguuma, mga kawani sa gobiyerno, national housing, barangay development programs, pagumol og mga bag-ong ahensya nga motutok sa pandemiya ug katalagman ug daghan pang uban. Gisaysay sa presidente ang dakong panginahanglan nga agakon ang ekonomiya hangtud sa iyang pagbangon.

Kung maminaw ka niining mga gipamulong ni Presidente Duterte panahon sa iyang SONA murag makalimot ka sa imong problema tungod niining mga tam-is nga saad nindot paminawon. Apan, presko pa sa akong panumduman ang nahitabo sa first wave sa SAP (Social Ameliorization Program) nga gipang-apud apud sa mga kalungsuran sa Bohol nga giagi ang pagpanghatag sa mga barangay officials. Naputos gyud intawon sa daghang isyu. Ang among lungsod sa Ubay wala gyud ma-exempted niini.

Kung atong tugkaron ang dakong problema anaa sa mga opisyales gawas sa barangay apil pud sa mga kalungsuran. Tungod sa sobra kaayo ang pamulitika mabulitan kanunay sa daghang isyu kining mga maayo untang programa alang sa tanang katawhang Pilipinhon gikan sa nasudnong panggobyerno. Atong kanunay mahinumduman panahon na gani sa eleksyon makadungog ta niining pulonga gikan sa mga kandidato, “ Moserbisyo ko diha kaninyo akong mga pinanggang katawhan…”   

Mao nga kinahanglan kitang mga Bol-anon kanunay gayud magpakisayod. Manggilabot kita kanunay sa pagbantay nianang mga walay puangod nga mga politiko. Let us be wise in choosing our local leaders. Kung mahimo  dili lang tungod kay me-retire na siya sa iyang gi-praktis nga profession apan aduna pud siyay saktong kahibalo sa iyang lingkoran unya nga posisyon isip opisyal sa lungsod o sa barangay ba hinuon.

 

 

OPISYAL SA UBAY MAGHANGYO ADUNAY OPISINA SA CHED ANG BOHOL

 Si Konsehal Constancio V. Atuel sa lungsod sa Ubay, isip maoy SB Education Committee Chair, atol sa ilang regular session miduso sa hawanan sa Sangguniang Bayan og resolusyon maghangyo ni Bohol 1st Rep. Edgar M. Chatto alang sa dinalian nga pagbukas sa CHED Provincial o CHEDRO7 Satellite Office dinhi sa Bohol. 

Giapil sa iyang giduso nga resolusyon ang paghangyo pud ni CHED Chairman J. PROSPERO E. DE VERA III ug ni CHEDRO7 Director MAXIMO C. ALJIBE, CESO III alang sa ilang pagtugot ug pagsupurta ning maong hangyo. Dinalian kini ug gikinahanglan na gayud sa panahon ang pagbukas og CHED office sa Bohol kay lagi daghan na ang mga communication requests ug mga applications gikan sa mga LGU’s nga ipadala unta sa CHEDRO7.    

Ang Bohol isip ika -10 nga dakong lalawigan sa Pilipinas daghan na usab ang mga tulunghaan sa kolehiyo ang natawo nga mihatag og maayong taas nga edukasyon sa mga Bol-anong kabataan. Sa ilang operasyon ug pagpalambo sa mga tulunghaan sa kolehiyo ubos kini sa regulasyon sa CHED. Apan lagi gaatubang man ang atong nasud sa Pilipinas ug ang lalawigan sa Bohol niining krisis sa pandemya sa COVID19 daghan pud ang mga adjustments mahiaguman kining mga tulunghaan sa kolehiyo dinhi sa atong lalawigan.

Kahinumduman, ang Sangguniang Bayan sa Ubay miaprobar sa ordinansa sa miaging tuig aron sa pagbukas sa Ubay Community College nga magsubay sa rekesitos sa Commission on Higher Education. Kining maong tulunghaan gipanglantawan sa mga opisyales sa lungsod nga maghatag kinig taas nga edukasyon hilabi na sa mga kabaatan gikan sa pobreng pamilya. Ang ordinansa gipangamahan ni Konsehal Constancio Atuel usa ka retirado ug kanhi District Supervisor sa Department of Education.

          

SOLAR ENERGY POWER GIPALUYOHAN SA SIMBAHANG KATOLIKO

 

Nakadawat og dakong pasidungog ang Diyosesis Sa Maasin gipanguluhan ni Bishop Precioso Cantillas gikan sa Vatican City pinaagi ni Pope Francis. Kini tungod sa gihimong lakang sa obispo sa paggamit og renewable solar energy sa tanang simbahan sa iyang diocese. Unang higayon kini sa kasaysayan sa simbahang Katoliko.

Matud sa artikulo gi-post sa Catholic Bishops’ Conference of the Philippines (CBCP) sa ilang news website ang Holy See pinaagi sa 265 nga pahina bag-ong dokumento mipasidungog sa Diocese of Maasin naa sa Southern Leyte province tungod sa paggamit og renewable energy. Kini mao ang pinaka-unang diocese sa tibuok kalibutan nga ang tanang Parokya adunay gibutang mga solar panels.

Kini mabasa sa gisulat nga libro sa Santo Papa gipanguluhan, “Journeying Towards Care for our Common Home: Five Years After Laudato Sì”. Ang maong libro gipagawas niadtong Hunyo 18, aron pagtamod  sa ika-5 anibersaryo encyclical letter ni Pope Francis “Laudato Sì” aron sa paggiya sa tanang katoliko mubuhat og lakang pagprotihir sa kalikopan. Sa dokumento sa Vatican mipasabot sa kahalangdon sa renewable energy isip maoy adbokasiya sa Episcopal Commission on the Laity sa nasud sa Pilipinas. Pinaagi niiing maong proyekto sa simbahang katoliko nagpa-uswag kini sa kampanya aron sa pagpakaylap sa pagtulun-an ni Pope Francis ug sa iyang “Laudato si”.       

Kahinumduman niadtong 2018, ang Diocese sa Maasin mibutang sa wide-scale installation sa mga solar panels sa iyang 42 ka parokya pinaagi sa tabang sa WeGen, usa ka energy-tech business. Usab, ang apostolado sa mga layko pinaagi sa pakigpartner sa gihisgotang kumpanya giingganyo sa paggamit og solar energy sa mga simbahan sa ilang kumunidad.

Wala magtoo si Bishop Cantillas nga makadawat siya niining dakong pasidungog gikan sa Santo Papa nga unta sa iyang simpling lakang aron lang pagtabang magprotihir sa kalikopan. Iyang gipanghinaut nga daghan pang mga dioceses ang musunod sa paggamit niining alternative energy source aron sa pag-ayo sa nagubang binuhat sa Diyos.          

Sa milabayng tuig Si Bishop Abet Uy sa Diocese of Tagbilaran miingon, “Hinay-hinay mi, ang tanang mga parokya, simbahan ug kombento solar power na, unya hopefully ma-encourage ang mga tawo.” Iyang gidugang pag-ingon, “So nagsugod na ta, naa nay mga nasugdan na parokya—Cogon, Taloto, Mansasa, seminaryo, nagsugod na, solar power na sila. Ang Cathedral maawahi pay kay ari mana itaod nato sa building na gi-restore.”

Iyang gipasabot nga campaign kini alang sa usa ka limpyong enerhiya. Dako siyang babag sa coal plant. “So kinahilanglan g’yud ta mo lihok. Di lang ta mosulti na mobabag, molihok g’yud ta na naay mahimo na paagi for clean energy,” iyang dugang pag-agni sa tanang Bol-anon. “Makatabang ta sa kinaiyahan at the same time makatabang ta sa power supply na kulang sa Bohol.”

Si Cong. Aris Aumentado sa Segundo Distrito isip maoy Chairman sa Committee on Science and Technology sa kongreso miawhag kanunay sa mga lideres sa Bohol nga kinahanglan na mogamit kitag renewable energy power agig pagsulbad sa atong problema sa kuryente dinhi sa lalawigan sa bohol.

BAYANIHAN NGA PAGLAMBO SA LUNGSOD SA UBAY

 Kami dinhi sa lungsod sa Ubay nag-problema pa intawon sa tubig. Backbone sa ekonomiya ang tubig ug kuryente. Hangtud karon mao pani ang giatubang namo nga problema. Dili pa gayud ako makaingon nga nagmalamboon na ang Ubay kung kining basic kaayo nga panginahanglan sa katawhan sa lungsod dili masulbad. 

Taas pa ang rating sa labor force migration o ngadto sa laing lugar manginabuhi kay lagi wala pa may daghang job opportunities sa among lungsod.  Unta kining pangidaron sa Ubay layo na gayud unta ang iyang panaw sa kalamboan. Dili pud ni mahimong masulbad ang tanan sa administrasyon karon ni Mayor Dodong Costan Reyes. Nagkinahanglan ni og mga pilantropo pa nga mga lideres aron sa pagpundar sa kalambo-an. Dili ikalalis nga dako kaayog natabang ang liderato ni Cong. Aris Aumentado karon niining iyang talitapus na nga 3 ka termino isip kongresista sa Segundo Distrito diin nasakop ang lungsod sa Ubay. Para nako, mahimo ning mapadayon pa pinaagi sa iyang pinanggang kapikas nga si Madame Vanessa “Van-Van” Cadorna- Aumentado.

Dako pud og natampo sa pagdis-og sa ekonomiya sa Ubay ang liderato ni Mayor Costan Reyes niining iyang mga gihimong dagkong proyekto.  Apan hangtud aduna nay daghang mga dagkong tindahan ang Ubay aron maoy mohatag og daghang trabaho sustainable potable water ug sustainable source of electricity dili pa gayud makaangkon og dakong kalamboan ang Ubay.

Sa akong nabantayan naghari pa ang culture of individualism sa mga tawo. Naa na untay mga mega projects ni kanhi gobernador Erico Aumentado alang sa Ubay sama sa panubig, tulunghaan, kuryente, ug irrigation dams nga makatabang sa mga tawo aron sa pagpalambo sa ilang kahimtang sa pagpuyo.

Apan dili pa tingali ulahi ang tanan. Usbon lang natong mga katawhan sa Ubay kining atong mentalidad. Maghiusa lang gayud sa hunahuna alang sa bayanihan nga pagpalambo sa Ubay. Kay kung molambo na kita man pud ang makapahimulos niini. Modaghan ang trabaho ug modako na atong income.                  

 

         

IKA -173 ANIBERSARYO KATUKURAN GISAULOG SA UBAY, BOHOL

 Gisaulog sa lungsod sa Ubay ang ika-173 anibersaryo katukuran niadtong Septyembre 1, 2020. Ang Ubay usa ka 1st class nga lungsod nagpadayon sa iyang paglambo hangtud karon. Sa kutay sa katuigan sukad sa iyang pagkahimugso midis-og ang iyang dagan sa ekonomiya. Makaingon pud ko sa akong kaugalingon nga mapasigarbohon ko nga nagpuyo dinhi sa among lungsod isip usa ka Bol-anon ug Sugbu-anon.

Sa iyang total land area aduna kini 44 ka barangay-ang Achila, Bay-ang, Biabas, Benliw, Bongbong, Bood, Buenavista, Bulilis, Cagting, Calanggaman, California, Camali-an, Camambugan, Casate, Cuya, Fatima, Gabi, Governor Boyles, Guintabo-an, Hambabauran, Humayhumay, Ilihan, Imelda, Juagdan, Katarungan, Los Angeles, Lomangog, Pag-asa, Pangpang, Poblacion, San Francisco, San Isidro, San Pascual, San Vicente, Sentinila, Sinandigan, Tapal, Tapon, Tintinan, Tipolo, Tubog, Tuboran, Union, Villa Teresita.

Matud sa ulahing census sa 2015 aduna kini 73, 712 nga populasyon o mga tawo nga nagpuyo sa lungsod.  Sa pinaka-unang census sa national niadtong 1903 ang lungsod sa Ubay miabot lang sa 7,355 ang mga nagpuyo niini. Ang maong datus mipahibaw nga mianam gyud kadaghan ang mipuyo niining lungsora.

Sa kasamtangan, ang lungsod adunay 2 ka seaports o pantalan.  Ang usa anaa sa sentro sa lungsod nagserbisyo sa mga barko ug mga dagkong motor banca magbiyahe-an sa rota Cebu-Ubay ug Bato, Leyte-Ubay. Ang usa ka pantalan anaa sa Brgy. Union.

Anaa dinhi ang Ubay Stock Farm ang usa sa mga dagkong stock farms sa gobyerno sa nasud nga adunay land area 4,500 ka ektarya. Usa kini ka pasilidad sa pagtuon sa mga kahayopan sama sa kanding, kabaw ug mga baka. Anaa pud dinhi sa ang Integrated Agricultural Research Center sa Department of Agriculture sa Central Visayas. Usa kini ka PhilRice's national lead agency alang sa pagpalambo, koordinasyon, implementasyon ug monitoring sa tanang rice research ug development activities sa nasud sa Pilipinas.

Ania pud dinhi ang Capayas Dam. Usa kini sa mga dagkong dam sa lalawigan sa Bohol. Kini ang dakong punduhanan sa tubig alang sa potable drinking water supply ug sa irigasyon.  Anaa dinhi ang usa ka-100 ektarya nga Ubay Agri-Park. Ang pinaka-una sa rehiyon sa Visayas nga gipabarug aron mopalambo pa sa agrikultura ug turismo.

Dinhi matawo ang 2 ka gobernador sila si kanhi Gob. Eutiquio O. Boyles gikan sa Oktubre 16, 1916 hangtud Oktubre 15, 1919 ug si Erico Boyles Aumentado gika nsa Hulyo 1, 2001 hangtud Hunyo 30, 2010. Dinhi pud ang kagikan sa 2 ka obispo sila ni Arsobispo sa Lipa, Batangas gikan 1981 hangtud 1993 nga si Archbishop Mariano Garces Gaviola ug si Obispo Abet Uy sa Diocese sa Tagbilaran. Usa ka Ubayana Si Karen Gallman – ang beauty queen, Miss Intercontinental 2018, ang unang Pinay mikuha sa maong titulo. Siya pud ang nahimong Binibining Pilipinas Intercontinental sa 2018.

EPEKTIBO ANG PAGSUL-OB OG FACEMASK KANUNAY

Sa gihimong pagtuon ni Dr. Robert Redfield kung unsaon pagbatok sa corona virus aron dili kini makapanakod pa sa nasud sa Amerika, niadtong Hulyo 14, 2020, siya miingon, “one of the most difficult times that we've experienced in American is public health." Iyang gisulti, "If we could get everybody to wear a mask right now, I really do think over the next four, six, eight weeks, we could bring this epidemic under control." Ang masks mahimong mas epektibo batok sa COVID19 labaw pa sa bakuna.

Sa dihang nadiskobrehan ang pinaka-unang kaso sa COVID19 sa Estados Unidos niadtong Enero 20, 2020, si Dr. Robert Redfield maoy naglingkod Director  sa CDC. Siya usab miyembro sa White House Coronavirus Task Force gikan sa pagsugod niini sa Enero 29, 2020. Si Redfield usa ka multi-awarded physician-scientist sa iyang karera, usa ka   honorary degree gikan sa  New York Medical College, nakadawat og usa ka lifetime services award gikan sa Institute for Advanced Studies in Immunology and Aging. Nahimo pud siyang Entrepreneur of the Year sa University of Maryland. Ug nadawat niya ang Surgeon General's Physician Recognition Award.

Laing gibantog nga maayong Chinese scientist nga Si Dr. George Gao, ang director-general sa Chinese Center for Disease Control and Prevention (CDC), sa dihang gipangutana sa media kung unsay nahimong sayop sa ubang nasud sa pagbatok sa corona virus, iyang gitubag, “The big mistake in the U.S. and Europe, in my opinion, is that people aren’t wearing masks. This virus is transmitted by droplets and close contact. Droplets play a very important role—you’ve got to wear a mask, because when you speak, there are always droplets coming out of your mouth. Many people have asymptomatic or presymptomatic infections. If they are wearing face masks, it can prevent droplets that carry the virus from escaping and infecting others. Not wearing masks to protect against coronavirus is a ‘big mistake.’

Daghan ang wala modawat sa teyoriya ni Redfield ug Gao. Bisan ang World Health Organisation (WHO) miingon kadto lang adunay gipakitang simtoma  naigo sa COVID19 ang kinahanglan musol-ob og facemask. Ang  European ug US disease control and prevention centres  miuyon sa sa hunahuna sa WHO.

Sa pag-analisar sa duha ka scientists, ang COVID19 nahimong pandemya bisan pa sa mga istriktong mga quarantine protocols, apil na ang pag-lockdown sa mga dagkong siyudad ug mga nasud. Ang kaso sa virus paspas kaayong mikuyanap. Ang Republika sa Korea ug China mihimog usa ka epektibong pagkontrol sa pandemya nga ang China nakahimo dayon og zero growth of local infections ug ang Korea usa ra ka buwan ang ilang  pagkumbati.  Unsa may deperensya sa ilang gihimong pag-kontrol sa virus? Ilang tubag, ang tanan nagsul-ob og facemask.           

Hangtud karon daghan pang mga tawo ang wala makasabot sa pagkamapuslanon sa facemask sa kampanya batok sa pandemya sa Covid-19. Gani, bisan hangtud karon mas daghan nang kasayuran duna gihapoy nagdumili pagsul-ob ini. Niining kalibutanong pagmugna og bakuna batok sa COVID-19, gitun-an sab karon sa mga espesyalista ang alternatibong pamaagi  nga mahimong wa lang mahibaw-i sa kadaghanan, duna nay bakuna nga nanalipod nato gikan sa Covid-19, ang face masks.

Ang nagkadaghang nasud nga nipahamtang sa panginahanglan sa facemasks sa publikong mga dapit gituohan sa mga eksperto nga nakatampo sa pagsulbong sa gidaghanon sa mga pasyente nga nataptan sa COVID-19 apan wa mopakita og mga timaan sa sakit.

ANGAY BANTAYAN SA FB UG SA INTERNET

 

Sa milabayng mga buwan mihulga si Presidente Duterte nga iyang i-ban ang FB dinhi sa nasud gumikan sa pagtangtang sa FB sa post sa kapulisan ug militar nga giingon nilang fake news. Nasuko si Digong kay ang gihimo sa management sa FB morag nagsuporta naman hinuon sa kaaway sa kagamhanan. Adunay mga nasud nga mi-ban sa FB sa ilang teritoryo, sama sa mga komunistang nasud sa China ug North Korea.

Kun atong tugkaron, hilabihan ka influential na sa FB halos sa tanang Pinoy dinhi sa atong nasud ug bisan sa tibuok kalibutan. Giingon  nga ang Facebook mao na ang internet ug ang internet mao ang Facebook. Sa tibuook kalibutan lang dos bilyones na ka mga tawo ang nag-subscribe sa Facebook. Sa Pilipinas, sa tuig 2019, muabot sa 74 milyones ang Facebook users. Maoy hinungdan ang Facebook gitawag na karon og “the new drug.” Matud sa mga nag-analisar sa social media dili malalis ang dakong natabang sa FB. Adunay advantages ug adunay disadvantages. Sa uban, gihimo sab  nga  personal nga instrumento sa pagpagya sa publiko sa ilang mga opinyon. Dunay uban, bisan wa nay punto ang paggamit kay bisan walay pulos, gi-post.

Trending sab karon sa mga online sellers nga nagbaligya sa gitawag nga ‘brilliant uncirculated’ nga P20-peso coins. Niining ulahi, nipasidaan ang Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) sa publiko nga mag-amping ug nagpasidaan sa publiko human nikatap sa internet sa gibaligyang ‘brilliant uncirculated’ nga P20-peso nga sensilyo. 

Usab, nagpadayon ang pag-expand sa mga cellsites dinhi sa Pilipinas. Tungod agresibo nga mibutang og cellsites ang Dito Telecommunity sa nagkalain-laing lugar sa nasud, ang bag-ong player sa telecommunication industry nga gipanag-iya sa suod nga higala ug campaign fund contributor ni Presidente Rodrigo Duterte nga si Davao-based businessman Dennis Uy, nga nakigkasusyo sa higante nga China state-owned China Telecommunication Corporation, gilauman nga monindot na ang Internet labing dugay sa Disyembre.

Makigkompetensiya kini sa nag-unang Globe Telecom ug Smart Communications ug sa sister company niini nga Sun Cellular. Kon maka-fully operate na kining Dito Telecommunity, dinhi na makita ang katag kon kinsa ang makahatag og insaktong serbisyo ngadto sa ilang mga subscriber, labi pa sa internet connectivity nga puwerte gyung hinaya.

Dinhi sa Pilipinas, duna lang kitay 17,850 ka cell site. Apan, 76 milyones ang mogamit sa Internet sa wala pay pandemya ha. Buot ipasabot, naay 4,258 ka users mogamit kada cell site. Didto sa Vietnam, naa silay 60 milyones nga Internet users. Apan duna man sab silay 90,000 ka mga cell sites. Busa, kada cell site, naa lay 711 ka mga users. Sa miaging bulan, naay inisyal nga 190 ka cell sites ang gitugtan sa tibuok nasud. Karong bag-o, naay laing 200 ka mga cell sites.

Ang  National Privacy Commission (NPC) nagpagawas og ‘do’s and dont’s’ sa mga estudyante, ginikanan, guardians, magtutudlo ug eskwelahan. Gitambagan sa NPC ang mga estudyante sa pagmugna og lig-on nga passwords sa pag sign-up sa e-learning platforms. Matud pa, ang password angay dili moubos sa 12 ang characters nga may upper ug lower case letters, numbers ug gamitan usab og symbols. Giingong angay magmatngon ug alerto sa panahon sa online classes ilabi na sa pag-share og mga video, larawan ug files. 

 

 

 

PAGSERBISYO SA GOBYERNO

Miabot na tingali sa akong pangedaron karon ang pagkalawom na sa akong nasabtan kung unsa gayud kining public service o pagserbisyo sa gobyerno. Lahi ang akong nasabtan kaniadto sa dihang nagtuon pako sa kolehiyo. Kung anaa ka nagtrabaho sa gobyerno magserbisyo ka sa katawhan nga dili nimo unahon ang imong bulsa.  Mura bayag sakto sa akong mubo nga panghunahuna. Lahi man gud ang akong nabantayan. Kung magserbisyo ka sa gobyerno kinahanglan diay nga mamulitika gyud ka ug iapil ang pagpangawkaw sa kaban sa katawhan. 

Adunay mga dagkong lideres sa gobyerno  sa ilang pagpangawkaw sa kaban sa nasud magpabilin nga gawasnon ug hayahay sa dagan sa panahon. Samtang ang mga yamokmok nga igo lang nipadayag sa ilang tingog mao man ang sagad mabalhog sa bilanggoan. Ang kahinay sa paghusay sa korte giingong produkto sa mga buslot sa balaud nga pahimudsan niadtong kwartahan ug gamhanan. Ang mga opisyal sa kagamhanan nga nag-atubang og mga kaso nigamit niini nga hinagiban pinaagi sa pagkuha og mga abogado nga de kalibre. Wala pa ayud makorihii ang kahuyang ug kahinay sa pagligid sa hustisya dinhi sa nasod. Unsaon man sab gud, ang mga makapahimus niini mao ra sab tong mga tawo nga naa sa gahom nga maoy nagpanday sa balaud.

Matag ilis og administrasyon dinhi sa atong nasud, kanunay nga mahimong dakong isyo ang panikas o pagpangurakot. Gani, halos na lang kitang tanan makatuo nga kining kurapsiyon usa na ka normal nga pamaagi sa gobiyerno. Kinsa may dakong naapektahan niini? Sumala sa survey sa Social Weather Stations (SWS), nisaka ngadto sa 30.7 porsiyento o mokabat sa 7.6 milyones ka mga pamilya sa Pilipinas ang nakasinati og involuntary hunger o way makaon sa labing menos usa ka higayon sa buwan sa Septiyembre. Ang resulta sa survey nga gihimo sa Septiyembre 17 ngadto sa 20, mas taas kay sa 23.8 porsento nga natala sa Marso 2012. Sa ulahing survey, 22 porsiyento o 5.5 miyones ka mga banay ang nakasinati og moderate hunger ug 8.7 percent o 2.2 milyones ka pamilya ang nakasinati og severe hunger.  

Giingon nga tungod sa Covid-19 pandemic, daghang mga kompaniya nga nanira, busa daghang nawad-an og trabaho. Way trabaho, way suweldo, way ikapalit og pagkaon.  Apan, daghan sab kog nadunggan nga gipamolitika ang pag-apud-apod sa mga hinabang. Matud ni Presidente Rodrigo Duterte gipul-an na siya sa way katapusan nga pangurakot sa gobyerno. “I was getting fed up. In my years in government, there had been no end to this corruption. Up to now, it’s being committed every day. Can you stop it? You cannot. There’s no way, I’m telling you.” matod pa sa Pangulo.  

 

MODAGHAN PA ANG MGA KALAMBOAN SA BRGY. MILAGROSA, PRES. C.P.G., BOHOL

Ang kurapsyon giingon nga tipik ug kabahin na kuno kini sa atong sistema ug sa atong kultura dinhi sa Pilipinas. Matag ilis sa administrasyon sa nasud, kanunay dakong isyo ang panikas o pagpangurakot. Dili pa lang dugay, si Presidente Rodrigo Duterte miisa na sa iyang mga kamot buot nang mo-resign kay di na niya makaya ang problema sa kurapsyon sa iyang administrasyon. Matod sa Presidente nga lisod nga sumpoon kining maong matang sa problema.

Duna koy usa ka amigo nagpuyo sa Brgy. Villa Milagrosa, sa islang lungsod sa Pres. Carlos P. Garcia. Sa taas taas na nga katuigan miboluntaryong siyang nag-alagad isip usa ka brodkaster sa radyo nga sakop sa Bohol Association of Radio Broadcasters. Kasagaran sa iyang gustong lingkoran nga programa sa radyo mga developmental programs samtang maghatod usab siya og mga balita mahitungod sa dagan sa politika sa ilang lungsod ug sa mga kalambo-an niini.   Nag-alagad usab siya isip usa ka pastor sa ilang dapit. Aktibo usab siya isip usa ka civic leader sa iyang barangay nga maoy nangulo sa taas na pud nga katuigan sa Organisasyon Sa Mga Mag-uuma ug Mananagat sa Villa Milagrosa  ug Villa Milagrosa ARB Coop. Ubay-ubay na pud nga nadawat nga recognitions ug awards kining iyang giugmad nga mga grupo.  Siya ang kasamtangan nga Federated President sa Parents Teachers Association sa tibuok lungsod.     

Matag eleksyon sa barangay, dili kini niya palabyon nga muduso usab siya sa iyang kandidatora sa pagka kagawad sa ilang barangay. Apan ang kanunay niyang dangatan nga dili gayud siya makadaug sa upat na nga higayon. Kay lagi matud niya dili gayud siya manghatag og kwarta kundili ang iya rang pagpangalagad nga tinuoray sa katawhan bisan gani wala siyay nadawat nga sweldo o honorarium sa iyang gidala nga mga dagkong pundok sa lungsod ug sa iyang barangay.

Ang akong nabantayan bisan dili siya pilion sa mga tawo nga mahimong kagawad sa ilang barangay apan wala gayud kini makapakunhod sa iyang determinasyon nga moalagad sa katawhan hilabi na sa iyang barangay nga gipuy-an. Dugang sa iyang mga lig-ong baruganan nga dili gayud siya moapil sa politika aron mangawkaw sa kwarta sa mga magbubuhis. Kontra gayud niya ang pagpanikas ug pagpangurakot. Iyang giingon nga mao tingali ang dakong hinungdan nga dili gayud siya makadaug matag eleksyon sa barangay.   

Niining bag-o, dunay opisyal sa ilang barangay nga mitaliwan tungod sa sakit. Nabakante ang usa ka lingkoran sa konseho sa barangay. Gawas sa ubang lig-on nga mga aplikante aron magpa-endorso sa mayor ug sa mga opisyales sa barangay miduso pud siya sa iyang Letter of Intent o Application. Aron paglikay sa dapig-dapig nga pamaagi sa pagpili kung kinsay muhulip sa nabakanteng posisyon gihimo nalang ang pagbunot sa mga pangalan sa tanang mga aplikante. Nabunotan ang iyang pangalan “ABUNDIO MAGSANAY”

Tungod niini, dili na gayud mapugngan molingkod na gayud siya isip opisyal nga kagawad sa Brgy. Villa Milagrosa, Pes. C.P.G. Daghan kog nahimong naamgohan niining iyang himuong paglingkod pagka kagawad sa barangay. Makapaniguro ko nga sa iyang liderato walay ni usa ka tawo ang motolisok niya nga milingkod siya sa posisyon tungod sa pagpanghatag niyag kwarta. Makapaniguro ko nga maligsan man ang ubang mga opisyales nga dili mohimog proyekto kung walay dawatong kwarta, apan mapugngan pay baha modaghan pa ang mga kalamboan sa Brgy. Milagrosa nga dili pahimuslan ang kwarta sa kaban sa barangay. Usa kini ka inspirasyon alang sa mga nangalagad sa katilingban. Dili gayud mawad-an sa paglaum. CONGRATS KAG. ABUNDIO MAGSANAY!    

 

  

 

 

COMMUNITY SERVICE INAY PRISOHON IPATUMAN SA KORTE SUPREMA

Walay hadlokhadlok! Tagay ug siyaok kutob sa ginhawa! Mao ni ang panultion sa mga wala manumbaling sa pandemya sa COVID19 basta ang espiritu na sa ilimnong makahubog ang maghari. Pun-an pa sa naglagubo nga videoke. Si PNP Chief Police General Camilo Cascolan nimando sa kapulisan sa tibuok nasud nga ipatuman ang mga anti-noise ordinance sa mga lokal nga kagamhanan. Ipabadlong ang mga sound system nga makadisturbo ug pasakaan og kaso.

Diay gipahibaw sa korte Suprema alang sa mga masentensiyahan og arresto menor ug arresto mayor. Base sa gipirmahan ni Presidente Rodrigo Duterte niadtong Agusto 8, 2019 ang Korte Suprema mipahibawo nga ipatuman na ang Republic Act No. 11362, kung Community Service Act. Giaprobahan na ang mga lagda sa maong balaod apan wa pa kini ipagawas.

Gisal-ot sa RA 11362 ang Article 88a sa Act No. 3815, Revised Penal Code of the Philippines, nga nagkanayon, “Art. 88a. Community Service. The court in its discretion may, in lieu of service in jail, require that the penalties of arresto menor and arresto mayor be served by the defendant by rendering community service in the place where the crime was committed, under such terms as the court shall determine, taking into consideration the gravity of the offense and the circumstances of the case, which shall be under the supervision of a probation officer.”

 Unsa man kining community service? Ang balaod nag-ingon, “Community service shall consist of any actual physical activity which inculcates civic consciousness, and is intended towards the improvement of a public work or promotion of a public service.” Mag-agad sa order sa huwes, ang  masentensiyahan og arresto menor ug arresto mayor mosilbi na lang siya didto sa komunidad nga nahitaboan sa krimen ubos siya sa superbisyon sa usa ka probation officer. Usab, moagi og rehabilitative counseling sa usa ka social welfare and development officer sa iyang lungsod o syudad inabagan sa Department of Social Welfare and Development (DSWD).

Ang molapas sa lagda sa community service mahimong sikupon aron paserbisyuhon sa kinatibuk-an sa iyang silot sa prisuhan o sa iyang balay, house arrest, ubos sa Article 88, Revised Penal Code. Samtang hatagan og release order sa korte kadtong nagtinarong sa pagtuman sa lagda sa community service, gawas lang kon gidetinir siya sa laing salaod. Ang pribilihiyo sa community service inay sa pagkpariso mapahimuslan sa usa lang ka higayon.

Matud sa Suprem Court gipaabot nalang ang Implemeting Rules & Regulaions alang aron ang mga trial courts sa Pilipinas makapahamtang na sa silot nga community service inay sa pagkapriso alang sa mga ginagmay nga krimen nga gisilotan sa pagkabilanggo hangtod sa unom ka buwan.

 

 

BAKUNA SA COVID19 GIPANGANDOY NGA MUABOT NA GYUD

Dako ang kalapad sa epekto sa Covid-19 dinhi sa atong nasud sa Pilipinas. Nakapabagsak kini sa atong ekonomiya. Maoy hinungdan ang bakuna gipangandoy nga muabot na gayud. Ang mga medical experts sa kalibotan nag-expect nga ma-available na lagmit sunod buwan ang bakuna.  Matud sa kapin 12 ka researchers sa Europe, America ug China, hapit na kuno matapus ang ilang mga clinical trials. 

Usab, aduna nay mga kanasuran nakatukod ug nakapamalit na og cold storage facilities nga katipigan sa mga bakuna. Dinhi sa atong nasud usa pa ang atong cold storage facility nga kapahimutangan sa mga bakuna mao ang iya ra sa Research Institute for Tropical Medicine (RITM) sa Dakbayan sa Muntinlupa.

Ang bakuna sa Covid-19 gitun-an sa Galeya ang Sputnik V-Russia; Oxford ug AstraZeneca-Britanya; Inovio, Moderna ug Pfizer-US; Moderna Biotech-Boston; Novavax-Maryland; Sinopharm ug Sinovac-China; Cansino Biologics ug Academy of Military Medical Services-PLA China nga kabahin sa 95 nga nagindigay kinsay makauna.

Sa tambal gitun-an ang Remdesivir sa Johnson and Johnson ug Sanofi-France, Hydrochloroquine-US, Favipiravir-China, Avigan-Japan, Renegeron sa plasma theraphy-US, Dexamethazone-UK, Lopinavir/Ritonavir, Interferon Beta, tawa-tawa ug coconut oil nga kabahin sa 254 nga naglumba sa paggama.

Makapadasig sab ni ang pagsulbong sa daghang pagtuon sa pagkaplag sa labing laktod ug sayon nga pagbadlong sa kagaw. Niay bag-ong teknolohiya nga namugna sa researchers sa Massachusetts Institute of Technology (MIT) sa Estados Unidos nga makaila sa COVID-19 sa lawas sa tawo. Usa ka segundo ug P12.50 ray gasto sa matag test kay ipasikad lang sa kolor sa laway. Di na kinahanglang i-agi sa laboratoryo kay mahimo ra sa P10,000 nga makina nga sama ra kadako sa ash tray ug mapalihok sa USB. Nagpahigayon na ang MIT og clinical trials sa di pa mangayo sa pagtugot sa Food and Drug Administration (FDA) sa Estados Unidos. Ang MIT gipasikad sa naandang pag-ila sa pnueumonia, hubak ug Alzheimer’s disease pinaagi sa pagsusi sa vocal chords ug ginhawa. Nagsugod ang pagtuon sa MIT sa website diin ang mga boluntaryo--nga naglakip sa mga himsog ug mga nangasakit--nag-record sa ubo ginamit ang ilang cellphones ug computers ug nitubag sa mga pangutana sa kahimtang sa panglawas.

Lahi ni sa mas unang napahigayon ang clinical trial sa saliva test sa Israel, may gipahigayon na sab gani sa Pilipinas, apan wa pay sangpotanan. Kini ang kinapaspasan ug kinabaratohan nga teknolohiya nga nga namugna sa Israel nga makaila sa mga nataptan sa COVID-19 pinaagi lang sa tingog sa ilang ubo. Ginamit ang natigom nga kapin sa 70,000 ka recordings, gibansay ang artificial intelligence (AI) pagsusi sa kalainan sa mga ubo sa mga may COVID-19 ug sa mga himsog. Nakaila ang AI sa 98.5% sa mga may COVID-19 ug sa 94.2% sa mga way sakit. Sa mga way timaan sa sakit, nailhan ang 100% sa mga may COVID-19 ug 83.2% sa mga way sakit.

MAS GRABE ANG EPEKTO SA KURAPSYON NING PANAHON SA COVID19

Ang Barangay Kapitan sa Barangay Tubod, Barili sa Probinsya sa Cebu ug uban sa pito ka konsehal apil ang unom ka mga barangay health workers mi-surrender ngadto kang Barili Mayor Julie Flores human sila malutsi og warrants of arrest sa kasong graft human sila pasakai og kasong kalapasan sa Anti-Graft and Corrupt Practices Act o Republic 3019 ngadto sa korte. Sa Criminal Investigation Detection Group (CIDG 7) ang nag-imbestigar sa kaso ang ilang pag-ssurender may labot kini sa paglapas sa pagpanghatag sa Social Amelioration Program (SAP) niadtong mga naapektuhan sa Covid 19 pandemic.

Sa habig sa mi-surrender barangay officials, ilang gipahibaw nga wala nila gibulsa ang pundo sa SAP o gikapnan o gikilkilan ang mga benipisaryo. Na-apil lang sa listahan sa beneficiaries ang ilang mga kabanay nga dakong supak sa guidelines sa Department of Social Welfare and Development (DSWD) ug kalapasan usab sa Anti-Graft Law pinaagi sa paghatag og bentaha o due advantage sa ilang mga kabanay.

Kahinumduman human mibuto ang kontrobersyal sa SAP niadtong bulan sa Mayo, nikabat sa halos 3,000 ang nadawat nga reklamo sa DILG kalabot sa distribusyon sa SAP. Sa usa ka pahayag, gibutyag ni Department of Interior and Local Government (DILG) Kalihim Eduardo M. Año nga nikabat na sa 301 ka barangay officials ang napasakaan og kaso sa Philippine National Police-Criminal Investigation and Detection Group nga reklamong graft base sa direktiba sa DILG. Tungod kini sa pagkalambigit sa maong mga opisyal sa barangay sa mga iregularidad sa pagpangapod-apod sa SAP sa mga benepisyaryo niini.

Kadaghanan sa napasakaan og kaso mga kapitan ug kagawad. May gi-reklamo usab nga mga barangay secretaries, health workers, treasurers, SK chairman ug uban pa. Reklamong paglapas sa Republic Act 3019 o Anti-Graft and Corrupt Practices, RA 11469 o Bayanihan to Heal as One Act, ug RA 11332 o Law on Reporting of Communicable Diseases ang gipasaka nga kaso batok sa mga opisyal. Gipaniguro ni DILG Secretary Eduardo Ano nga “dili nila maipsotan ang mga binoang nga gihimo sa pagpanghatag sa ayuda.” Kasagaran nga mga reklamo naglakip sa illegal nga pagkaltas gikan sa P50 ngadto sa P2,000 sa matag benepisaryo, pag-lakip sa mga dili kwalipekado nga modawat sa hinabang, mga kadugo ug kabanay, o ang paghikaw sa paghatag sa SAP sa barangay sanglit  dili kini mga tigsuporta sa Mayor.

Dinhi sa Pilipinas, usa ka opisyal sa Ombudsman nibana-bana nga mokabat sa P700 bilyones ang mawagtang sa kaban sa gobyerno matag tuig tungod sa kurapsyon. Tugbang kini sa 1.4 milyones ka mga balay alang sa mga kabus, medical assistance sa 7 milyones ka mga Pilipino ug pundo sa bugas humay balig usa ka tuig sa tibuok nasod. Wa pay labot niini ang mokabat sa P153 bilyones nga giingong gikawat gikan sa pundo sa Philippine Health Insurance Corp. (PhilHealth) sukad sa 2013 ug kadtong salapi nga wa makolekta tungod sa smuggling.

Si United Nations Secretary-General António Guterres namahayag nga sa taliwa sa Covid-19 pandemic, mas grabe pa ang epekto sa kurapsyon ngadto sa katawhan. Ang kurapsyon, matod niya, di lang immoral, mao kini ang “ultimate betrayal of public trust.” Masakripisyo ang pundo nga alang unta sa mga tawo “in their hour of greatest need.” 

 

 

KORUPSYON O BUHAT SA KALUOY

Ubay-ubay na ang mga barangay opisyales gipangsuspenso tungod sa giingong anomaliya tungod sa SAP. Magkagubot sa paghinatagay. Unya ang uban dili gamiton sa insaktong pamaagi kay giinom, gisugal o gipalit og drugas sa uban.  Maoy hinungdan miingon nalang ang gobernadora Sa Sugbu si Gov. Garcia nga ‘in kind’ o pagkaon na lang ang ihatag inay cash. Bugas ug de lata. Hatagan og kupon ang nga beneficiaries, unya ipa-claim o kuhaon sa tindahan.

Diay pay dakong kontrobersya sa Philhealth. Nagsugod ang kontrobersiya sa Philhealth sa dihang mga kadagkoan nagdawat og self-declared bonus nga P1.448 bilyunes panahon ni Pres. Noynoy Aquino. Sa 2017 alkansi og P4.75 bilyunes, sumala sa COA. Gitaktak si Philhealth Chief Ma. Jude dela Serna sa gastosong biyahe. Gipalagpot ang Philhealth board members sa anomalosong pagwaldas sa binilyong kwarta sa peke nga mga pasyente ug minao-mao nga serbisyong medikal. Mipalusot sa bayranan sa mga pasyente tali sa mga ospital ug Welmed Dialysis Center.

Corruption scandal nga P153 bilyunes ang nahanaw sa inefficiencies, overpayments ug ghost claims. Lain ang utang sa Philhealth nga P2.5 bilyunes sa 600 ka mga sakop sa Private Hospitals Association. Gipapahawa si Philhealth Chief Roy Ferrer. Sila Ferrer ug kanhi board Roberto Salvador mibutyag sa tikas peligro mopadulong sa pagkabangkarota. Milambigit sa regional vice-presidents nga gihulagwayng Philhealth mafia sila si Paulo Perez, Dennis Adre, Khalqussaman Macabato, Vallerie Anne Hullero, Masiding Alonto Jr., Jelbert Galicto, William Chavez ug Meriam Grace Pamonag.

Pagkanindot unta ang programa ug serbisyo sa Philhealth. Ang Philhealth dunay libreng serbisyong medical ubos sa Universal Health Care (RA 11223). Sa publikong ospital 90 porsiyento libre, 10 porsiyento ray pabayran. Sa publikong specialty health facilities 70 porsiyento libre, 10 porsiyento pabayran. Sa pribadong ospital 10 porsiyento libre, 90 porsiyento paninglan og bayad.

Funding agencies ang Philhealth, Department of Health (DOH), Philippine Charity Sweepstakes Office (PCSO), ug Department of Social Welfare and Development (DSWD) sa Malasakit Centers (RA 11463) sa mga publikong tambalanan. Dinhi sa atong lalawigan sa Bohol, Gibuksan ang ikaduhang Malasakit Center nga nahimutang sa Don Emilio del Valle Memorial Hospital (DEDVMH) sa lungsod sa Ubay. Mao na kini ang ika-88 nga Malasakit Center sa tibuok Pilipinas. Si Senador Bong Go maoy nangamahan sa Malasakit Center law nga gilagdaan sa Presidente niadtong Disyembre.

Giingon, sa pagbukas sa Malasakit Center sa Del Valle Hospital sa Ubay, nabuksan usab ang kahigayunan sa pagserbisyo sa mga nahikawan sa serbisyong panglawas tungod kay walay ikabayad. Tuyo sa Malasakit Center nga matubag ang panginahanglan sa maayong panglawas sa mga Bol-anon dinhing dapita sa pikas bahin sa Bohol.

Dunay maayong leksyon atong makutlo-an gikan sa labing datu sa tibuok kalibutan nga si Bill Gates. Matud niya, ‘Charity must look at the need and not on the cause.’ O kun atong Binisay-on, kini nagpasabot nga ang buhat sa kalooy kinahanglan motutok sa unsay gikinahanglan ug dili sa unsay hinungdan.