DAGHAN PA GYUD DILI MAGPABAKUNA

Kasagaran gyud, sumala pa sa survey sa Octa Research, ang nag-unang hinungdan nganong ang mga tawo di sila magpabakuna nga gihatag sa 73 porsiyento sa respondents mao ang kabalaka kon luwas ba ug epeiktibo ang bakuna. Dili lagi pud mabasol ang mga tawo nganong dili dayon motoo sa tambag sa gobyerno nga epektibo ang bakuna kay naniguro na gyud dili intawon magkaproblema kung unsa unyay posibleng adverse effects human sila mabakonahan. 

Ang gustong magpabakuna sa Luzon 14 porsiyento ra, 20 porsiyento sa Visayas, 25 porsiyento sa Metro Manila ug 26 porsiyento sa Mindanao, sumala sa inquirer. Samtang 47 porsento ang di gustong magpabakuna sa Luzon ug Visayas ug 43 porsento sa Mindanao ug Metro Manila. Sumala sa ilang pagtuon, 19 porsento ra sa mga hingkod nag panuigon nga mga Pilipino ang andam nga magpabakuna batok sa Covid-19, samtang 46 porsento ang di andam bisan pa kon aduna nay luwas ug epektibo nga bakuna.

Sa kasinatian sa Israel sa ilang paggamit sa bakuna ginama sa Pfizer/BioNTech, gitaho sa Reuters, sa siyam ka milyon ka mga tawo sa Israel, tulo ka milyon na ang nabakunahan sukad sa Disyembre 19 ug epektibo kini sa paglikay nga matakdan sa Covid-19.  Sumala sa research sa 1.2 ka milyon ka mga tawo sa Israel, ang duha ka dose sa bakuna sa Pfizer nakapamenos sa mga symptomatic cases sa Covid-19 og 94 porsiyento sa tanang age groups ug susamang pagkunhod sa mga grabeng sakit dala sa coronavirus. Susama kini sa 95 porsiyentong efficacy rate atol sa clinical trials.

Gipanglantawan nga mahimo kining sumbanan sa mga nasud nga gusto nang molibkas sa mga lockdown aron buksan pagbalik ang ilang mga ekonomiya. Dinhi sa Pilipinas, gikinahanglan lang ang usa ka halapad nga information campaign sa mga tawo aron makombinsir sila nga magpabakuna.

Sa unod sa pamahayag ni Dr. Fruserma Mary Uy, ang tinugyanan sa Provincial Health Office ug medical doctor sa Bohol, gipasabot niya sa usa ka programa sa radio nga ang bakuna batok sa COVID, magkinahanglan pa og pipila ka adlaw hangtud mo kick-in, ug makahimo sa pagpanalipod sa lawas, mao nga bisan ko nabakunahan, anaa pa gihapon ang posibilidad nga hingtakdan ug makapanakod.

Iyang gidugang nga ang bakuna magkinahanglan sa duha ka doses o tupokan, aron makompleto ang gahum niini sa pagpanalipod sa lawas sa usa ka tawo nga nabakunahan. Matud niya, mahimong dili kaayo lig-on ang katakus sa pamatay sa kagaw sa unang bakuna, makompleto lamang kini kon mapun-an sa ikaduha nga pagtupok.

Dugang pa niya, sanglit ang bakuna namugna sa labing paspas nga paagi, wala pa makompleto ang pagtuon sa ka epektibo niini ug sa katas-on sa lanat sa kapaektibo niini. Gitataw usab sa tinugyanan sa PHO nga tinuod nga kadtong mga nakalingkawas na sa COVID sa unang atake niini, mahimong ang ilang lawas nakabaton na og igo nga sundawo sa lawas nga makigbugno sa kagaw kon mobalik kini pagsulod.

Tambag ni Dr. Uy nga kompletohon gyud ang pagkuha sa duha ka tupokan sa bakuna, aron may hingpit nga panalipod, kini alang usab sa uban nga dili mahimong modawat sa bakuna tungod sa mga laing kabilinggan sa lawas.

Iyang panapus nga pagpasabot, kun mahuman nag bakuna ang mga sektor nga giprayoridad, adto na dayun sa general public, ug kon sa imong panahon, magdumili ka, kon makahunahuna ka nag magpabakuna na, adto na ka matupokan kon mahuman na ang tanan nga general public kay dili mahimo nga mosuksok ka na lang.

Niining bag-o pa, nihatag na sa iyang direktiba si Presidente Rodrigo Roa Duterte sa iyang gabinete nga dili ipaubos ang tibuok Pilipinas sa Modified General Community Quarantine (MGCQ) gawas na lamang kun magsugod na’g rollout ang bakuna.

 

 

GIPLANONG PROYEKTO SA KAPITOLYO NAPUNO SA BATIKOS

Tan-awa ra! Maayo gyung pagka shot aning giplano unta sa probinsiya sa Bohol nga magtukod og bagsakan center duol gyod mismo sa CPG Park. Migahin ang probinsiya sa kantidad nga 8 milyones ka pesos alang sa maong proyekto. Gisugdan na ang foundation niini og diha nay mga puthaw nga gisugdan og welding. Apan, wala kini ipadayon.

Sa giingon pa sa mga misaway niining planoha kay daghang kalapasan ang maong proyekto. Una, wala kini building permit. Ikaduha, nakasupak kini sa zoning ordinance sa siyudad. Kun ipadayon ang pagtukod sa maong bagsakan center, segurado nga makamugna kini og makalilisang nga bul-og sa trapiko. Ug gidili sab ang pagtukod og usa ka wet market sa lugar nga duol sa eskuylahan, karsada o parke.

Apan murag katuhoan o dili, murag imposible gyud mahitabo nga ang usa ka gobyerno sa probinsya dili iapil sa plano mohimog usa ka proyekto nga kinahanglan mukuhag building permit. Kini maoy hinungdan gipaundang kini sa OBO sa siyudad. Makapahibulong kini kay istrikto man gani ang kapitolyo kung dunay mulukat nilag mga lesinsya o magpa-aprobar og ordinansa gikan sa usa ka lungsod, pabalik-balikon pa kung dunay kulang bisag usa ka nga rekisitos. Ang kapitolyo mismo nasayod kung unsa ka importante ang building permit ug ang zoning clearance.    

Matud pa sa pangutana sa mga mibatikos, “daghan na man unta nga mga merkado ang siyudad nga magamit para sa ilang gitawag og “showcase,” nganong magtukod pa man gyod og lain nga dili haom sa maong lugar?” Sa hunahuna sa kadaghanan, kinahanglanon ba gyod kaayo kining proyektoha nga aduna man untay mas importante pa nga magastohan sa 8 milyones ka pesos sama sa testing kits o kaha, vaccine para sa Covid?

Lain nakong saysay sa akong pangutana ngadto sa Kapitolyo sa Bohol. Niadtong Dominggo, dunay 3,142 na ka aktibo nga mga kaso sa Covid-19 sa dakbayan sa Sugbo, matud sa bulletin sa Department of Health (DOH-7), Central Visayas. Lakip na niini ang 255 ka bag-o nga kaso. Ang probinsya sa Sugbo dunay 1,215 ka kaso samtang ang Dakbayan sa Lapu-Lapu dunay 613 ug ang Mandaue dunay 747.

Tungod sa nagsaka nga kaso sa coronavirus disease, dunay rekomendasyon ang DOH7 nga ibalik sa general community quarantine (GCQ) dili lang ang Cebu apan lakip ang mga probinsya nga misaka ang kaso sa Covid-19. Usa sa naka-aghat sa DOH-7 kay dunay namatikdan sa presensya sa “Sars-CoV-2 mutations” o “mutations of concern” sa tulo ka sampol dinhi sa atong rehiyon pinaagi sa ilang gitawag nga “enhanced genomic biosurveillance”.

Apan nagpabilin si Cebu Gob. Gwen Garcia sa iyang baruganan nga di na ibalik ang probinsya sa Sugbo, mga dakbayan ug kalungsoran sa GCQ o di ba enhanced community quarantine (ECQ) tungod kay wa nay ikahatag nga ayuda ang atong kagamhanan alang sa mga pamilya nga mawad-an og trabaho igsira unya sa mga establisemento nga dili esensyal. Iyang kanunay gibalik-balik pagsulti sa iyang mga public appearance, naglisud man gani ang atong kagamhanan og palit sa bakuna batok sa Covid-19 ug mosamot ka pobre ang mga pobre tungod kay wala nay makit-an nga panginabuhian.

Dinhi sa probinsya sa Bohol, dunay mga opinyon nga akong nadunggan nganong kinahanglan pa mogasto og dako ang usa ka yanong Bol-anon alang sa COVID19 test inig sulod sa Bohol, kay kuno lagi nagkaduol na ang piliay sunod tuig. Nagkinahanglan makatigum og pundo alang na pud umaabot piniliay. Tinuod nig dili ang maong opinyon, klaro ug tataw kini nga mensahe ngadto sa kapitolyo sa Bohol nga unaha sa pagpaminaw ang pagbati sa mga kabus nungka nianang pag-imposar og balayronon sa  COVID19 test kung musulod sa Bohol.    

Ang mga tawo musunod ra estrikto nga pagpatuman sa minimum health protocols, sama sa husto nga pagsul-ob sa facemask ug face shield agig sugyot ni Dr. Jean Loreche, tigpamaba sa DOH-7, nga kinahanglan ipakita sa katawhan sa atong mga lokal nga kagamhanan (LGU), kapulisan ug kasundalohan nga dili tiaw ang pagpatuman sa mga health protocol.

 

ANG KAPITOLYO SA BOHOL MAMINAW UNTA SA SUGYOT NI GOB. GWEN CARCIA

Gisugyot na pud nga ipailawom sa sa lockdown ang Sugbo tungod sa pagsaka sa mga kaso sa coronavirus disease (Covid-19) sa nasud ug sa mga probinsiya. Ang mga tawo sa Malacañang nga nagplanong ipailawom sa mas estriktong quarantine level ang Sugbo maoy misugyot nunot lagi niining wala pa gyud mukunhod nga kaso sa COVID19 hangtud karon.

 Giingon wa pay usa ka eksperto sa tibuok kalibutan nga makasiguro kon unsay padulngan niining Covid-19 pandemic ning tuiga ug sa mosunud pang mga katuigan. Gani, ang tanang banggiitang mga scientist nagkahiusa ug nagkauyon nga daghan pang mga butang ang angayan diskobrihon ning maong kagaw. Ug samtang dako pa ug kuwang ang mga pagtuon magpabilin usab ang pagka-walay kasiguruan sa tanang natong gihimo sa pagsulbad ning maong pandemya.

Agig reaksyon, pwerteng pangugat ni Gobernador Gwendolyn Garcia sa iyang pagsupak sa sugyot nga ipailawom ang Sugbu sa istriktong lockdown. Matud ni Garcia nga sayon ra kaayong estoryahon ang pag lockdown, apan sa paghimo niini, ang ekonomiya maoy maguba ug ang mga kabus maoy mapurhewesyo.

Iyang gipasabot matag saka sa quarantine level, magkagamay ang mga negusyo nga tugtan sa pag-operate. Mas gamay ang mga patigayon, minus ang produksyon ug way tarong nga income ang katawhan. Way buhis nga makuha ang kagamhanan samtang hinay usab ang pagtigayon kay wa kaayoy mamalit. Kun hinay ang tuyok sa kwarta, guba ang ekonomiya. Daghan ang gutumon ug mosaka ang mga krimen.

Dinhi sa ato sa probinsya sa Bohol, ang akong isugyot sa kapitolyo maminaw aning gipasabot ni Gob. Gwen Garcia. Murag nabali naman hinuon ang panahon. Ang babaye naman hinuon maoy isug. Aniay tinuod nga lalaki huyang man og diskarte. Dili ba hinuon ni binayot nga lihok?      

Mag-usa na ka tuig ang pag-antos sa mga Bol-anon. Liboan na ang nangawad-an og mga trabaho human manira ang mga kompaniyang gitrabahoan. Ang ayuda sa kagamhanan di pa gayud paigo. Gani, tan-awa ra gud kitang mga Bol-anon, gisugyot  karon ni Acting Socioeconomic Planning Secretary and NEDA chief Karl Kendrick Chua nga ibutang ang tibuok Pilipinas ubos sa modified general community quarantine (MGCQ) nga mao ang pinaka-ubos og relaxed nga quarantine status sugod karon Marso 1. Ang rason ni Chua mao nga mobangon na ang ekonomiya gumikan kay daghan gihapon karon ang naapektuhan sa quarantine status gumikan sa estrikto nga pagpatuman sa mga health protocols.

Sugod karong Marso 1, 2021 paluagan na kuno dinhi sa Bohol ang mga pantalan sa Bohol nga dili na mo-implementar og 15 ka nga kwarantena alang sa mga musulod sa Bohol. Apan nagpagawas ang kapitolyo pinaagi sa koordinasyon sa PIATF sa lain-laing mga pilianan o mga kondisyones nga sundon sa mga OFW, APOR ug mga turista, apil na sa mga resedinteng mga tawo sa Bohol.

 Ang istriktong pag-amping sa mga Bol-anon ug pagpatuman sa mga health protocol sama sa social distancing ug pagsul-ob og facemask maoy hustong himuon sa probinsyang pangagamhanan nungka ang pagpahugot sa kwarantina sa mga sumasakay sa barko gustong musulod sa mga pantalan sa Bohol. 

SUGYOT NI PANELO IBALIK PAG-BAN ANG RIDING IN TANDEM

Ania na pud ning usa ka tinapulan nga solusyon pagsulbad og problema gikan sa atong gobyerno.  Gisugyot ni Chief Presidential Legal Counsel Salvador Panelo ang pagbalik og ban sa backriding kay lagi tungod niining nagsakang mga pagpamatay gikalambigitan sa riding in tandem. Kahinumduman, niadtong miaging tuig sa sayo sa 2020, gidili ang backriding sa motorsiklo tungod lagi kuno sa mga kaso sa Covid19.

Human gitugtan pagbalik ang backriding o pag-angkas sa motorsiklo, misaka na hinuon ang mga kaso kriminal gibuhat sa mga riding in tandem. Dinhi nagsukad ang punto ug lantugi ni Panelo mao nga kinahanglan ibalik pag-ban sa backriding. Nakasabot ko sa punto nga angayan sugpuon gayud ang kriminalidad sa atong nasud. Apan, dili intawon short term ang pagsulbad sa usa ka long term nga problema. Dili sab konkreto ug komprehensibong sulbad nga ibalik pagdili ang backriding kay daghan nang patay gihimo pinaagig riding in tandem.      

Kun mao ni ang himuong sulbad sa mga awtoridad, musamot ka makaluluoy ang pobreng si Juan dela Cruz nga nagsalig sa motorsiklo isip transportasyon ug panginabuhian. Unsa na lay ipakaon sa ilang pamilya sa mga habalhabal drayber nga nanginabuhi pinaagi sa pagpamasahero pinaagi sa motorsiklo?

Kung atong tan-awon pagmaayo dinhi sa atong probinsya sa Bohol, ang habal habal maoy mokatkat sa bukid bisan lagi risgo aron mobitbit sa mga gipangumpra sa mga mag-uuma gikan sa merkado sa patag ug sentro sa mga kalungsuran. Dinhi lang sa among lungsod sa Ubay pagkalisud musulod sa mga kabaranggayan kung dili ka mosakay og motorsiklo. Ania dinhi namasahero ang mga habalhabal drivers. 

Ang pangutana, angay bang isakripisyo ang kaayuhan sa kadaghanan tungod lang sa mga krimen nga gibuhat sa mga killer nga nag-angkasay? Ang pag-ban sa backriding usa ka tinapulan nga paagi sa pagsulbad sa mga krimen. Kon naninguha pa ang kapulisan sa pagsulbad sa mga krimen, anam na untang nasanta kining matanga sa mga kriminal. Apan maihap man lang sa mga krimen sa riding in tandem nasulbad kay kutob ra sa crime scene ang pagsusi.

Namatud-an na man nga ang usa sa mga pamaagi sa pagsanta sa krimen mao ang police visibility. Nganong dili man kini ang sulbaron? Nganong dili man sab hingusgan ang intelligence? Raba, mao baya ni ang dakong gipunduhan sa gobyerno nga dili moagi og audit.  Ang atong mga policy makers sa mga kalungsuran nganong dili man sab moseryosog pakig-coordinate sa atong mga kapolisan aron makasabot kung unsay mga polisiya ang angayan pandayon nga magpalig-on sa peace and order sa usa ka lungsod aron maoy tutukan nga ipatuman sa mayor. Kay lain lain man og peace and order situation ang matag kalungsuran.

Sa laing bahin pud ang hinungdan sa krimen gumikan ra pud sa kuropsyon gipanghimo sa pipila ka mga opisyales sa atong gobyerno. Niining bag-o, ang mga motorcycle dealers sama sa DES Marketing, Du Ek Sam, DES Strong Motor, Desmark ug Premio Motor, nipagawas og opisyal nga pamahayag kabahin sa ilang akusasyon batok sa usa ka dakong opisyal sa LTO7. Sukad pa kini niadtong 2019 nga gigukod sila gumikan kay wala man sila kuno mohatag sa demanda niining opisyala. Ilang gitug-an gi-initan sila ug giimbestigahan gumikan sab kuno sa pipila ka mga kahiwian.

Kun atong tuhuan kining akusasyon sa mga motorcycle dealers, grabe gyud diay ang panguwarta diha sa Land Transportation Office (LTO) 7. Sa mga motorcycle dealers labi pa ang mga nagbase sa Sugbo, matud pa, mitumbok kang Caindec nga nangilkil nila og P500 matag motorsiklo nga mahalin sa ilang kompaniya. Matag dealer, mohalin sila og tag-tres mil ka units matag buwan. Ato kahang i-multiply ang 500 sa usa lang na ka dealer. Unya daghan mang dealers. Puwerting daghana sa mabulsa.

Kuno, laing pagpanggukod nga gihimo ni Caindec mao nga dili i-release ang registration papers, insurance ug plate numbers sa mga motorsiklo nga napalit sa ilang branches. Hangtod nga mang-reklamo ang mga nakapalit. Ato pud ning atangan ang isyu karon mitingog na ang mga biktima.

SAMA SA SUGBU DILI NA MAG-KWARANTINA ANG MOBIYAHE SA BARKO

Hapit na gud mag usa ka tuig ang pagpanirado sa mga establisemento dinhi sa Bohol. Bisan lagi dako pa ang atong apsonon sa pagbatok sa COVID19, apan gikinahanglan ang pagpabangon sa ekonomiya. Ang ekonomiya nag-ilaid gihapon labina sa natad sa turismo dinhi sa atong probinsya. Daghan pa sa mga investors ang nagpanagana sa pagpagawas og kuwarta tungod kay wa pay klarong padulngan ang ekonomiya.

Giingon sa kagamhanan sa probinsya, samtang mao ni ang dagan sa mga kaso sa Covid-19, ang lalawigan sa Bohol mibukas sa iyang mga pultahan sa mga turista. Gihimo sa administrasyon ni Yap nga maayo kini nga lakang alang sa hinayhinay nga pagpabangon sa ekonomiya taliwa sa padayong hulga sa Covid-19.

Kahinumduman nga niining bag-o, gipagawas ni Gob Arthur Yap ang Executive Order No 7, series of 2021. Ang executive order nagdugang sa mga lugar sa Bohol nga napailawom sa Tourism Bubble segun sa nahaunang mga executive orders gikan sa Kapitolyo. Gimandu didto ang paglakip sa mga pili nga lugar sa Anda nga kasuroyan sa mga turista. Kini nga mga destinasyon sa Anda naglakip niadtong may nakuha nga Certificate of Authority to Operate gikan sa Department of Tourism (DOT) o sa LGU Anda o kadtong mga resorts nga may nahuptan nga Ultimate Bohol Experience (UBE) seal.

Sa Exec Order No 53, series of 2020, gimandu sa gobernador ang pagpasulod na sa mga turista nga dili Bol-anon nga makasulod sa Bohol kon may mapakita nga negatibo nga resulta sa RT-PCR o sa saliva RT-PCR, may gihuptan nga kompirmado nga hotel booking sa mga hotels ug resort sa Dauis ug Panglao, may nakuha nang daan nga tour itinerary gikan sa DOT Accredited tour agent, ug nga dili sila mahimong mogawas sa Tourist Bubble.

Apan lahi ang pamaagi ni Gobernadora Gwen Garcia sa Sugbo sa pagbukas sa ekonomiya. Bisan aduna pay mga kaso sa Covid-19, ang lalawigan sa Sugbo mibukas sa iyang mga pultahan sa mga turista. Bisan gani sa pagdunggo sa Dakbayan sa Sugbo agi sa mga pantalan, wa nay may swab test alang sa mga pasahero nga manganaug gikan sa barko. Giingon ni Garcia, samtang naghuwat pa sa bakuna, kinahanglan nga paligiron na ang ekonomiya pinaagi sa paglugak sa mga restriction sa paglihok, apan ang mga health protocol mas hugot nga ipatuman. Kadtong molapas, pahamtangan sa tukmang silot.

Pwerte gyud hustoa ni Gov. Garcia niining iyang giingon. Ang kasinatian sa pagdaghan sa COVID19 sa Sugbu kung atong ikumpara sa Bohol mas grabe pa gani ang mga datus sa natakdan sa virus sa Sugbu. Apan, wala mahadlok si Gob. Garcia nga ablihan ang pantalan nga dili na mag-quarantine pa ang mga pasahero. Dinhi sa Bohol murag naay pagka binayot.   

Giingon sa Executive NO. 7 ni Yap ang pagpabukas sa mga negosyo ug turismo aron molihok nag balik ang ekonomiya, Giamedar ang Bohol Tourism Bubble nga nagtugot sa mga turista nga makasulod sa Bohol alang sa mga Meetings, Incentives Conventions ug Exhibitions lakip na ang pagtambong sa mga events sala sa kasal, birthday, bunyag, reunions ug uban pang mga tapok, basta nasayud niini ang Bohol Tourism Office. Dili na kinahanglan pa nga sila nga mga taga dili dinhi sa Bohol mopailawom sa kwarantina kon dili makaabut sa lima ka adlaw ang ilang pag istar sa Bohol.

Ang ako lang niini, pwede man sab ni itugot sa mga taga Bohol nga moadto sa Sugbu kay mangumpra lang apan dili kinahanglan mo-estar sa Sugbu og lima ka adlaw aron dili na kinahanglan ipailalom sa kwarantina pagbalik sa Bohol. Kinahanglan pa gihapon sila nga magpakita sa negatibo nga COVID test pinaagi sa Reverse Transcription, Polymerase chain Reaction (RT-PCR). Gipahinumdom pa gihapon ang tawo nga kun may gipamati na, dili una mobiyahe aron dili makatakod pa o makasulod sa usa ka lugar ang virus.